Бесплатната правна помош е еден од основните механизми за заштита на правата на граѓаните во Република Северна Македонија, особено за оние кои се наоѓаат во неповолна финансиска положба и не можат да си дозволат правни услуги. Оваа форма на помош е загарантирана со Уставот на Република Северна Македонија, како и со соодветни законски регулативи, кои го дефинираат правото на бесплатна правна помош како основно средство за обезбедување на еднаквост и праведност пред правниот систем.
Видови на бесплатна правна помош
Во Република Северна Македонија, бесплатната правна помош се дели на две основни категории: примарна правна помош и секундарна правна помош. Овие две категории претставуваат различни видови на услуги кои се достапни за различни категории на граѓани во зависност од нивната финансиска состојба и правните потреби.
Примарна правна помош
- Примарна правна помош- опфаќа правно информирање, советување, упатување и помош при попoлнување на формулари или обрасци издадени од управен орган, претставки како и заштита на жртви на родово базирано насилство и семејно насилство. Примарна правна помош е достапна за секое заинтересирано лице кое има живеаллиште или престојувалиште во РСМ.
2. Секундарната правна помош обезбедува помош за лица на кои им е неопходно водење на судски постапки, управни постапки и управни спорови кои ги исполнуваат условите согласно законот за бесплатна правна помош. Оваа помош е достапна за лица кои поради својата финансиска состојба не можат да си дозволат правни услуги за да ги остварат своите уставно загарантирани права. Секундарната правна помош може да вклучува:
- Правна помош од адвокат за застапување и советување на писмено барање;
- Ослободување од судски такси и трошоци поврзани со постапката пред суд;
- Ослободување од трошоци за вештачење;
- Ослободување од административни такси.
Постапката за секундарна правна помош започнува со поднесување на барање за секундарна правна помош од заинтересираното лице до подрачното одделение на Министерството за правда кое се наоѓа на подрачје на кое лицето има живеалиште или престојувалиште. Барањето се поднесува лично, преку пошта или преку овластено здружение. Лицето пополнува и поднесува посебно барање за секундарна правна помош за секое поединечно правно прашање за чие решавање сака да поведе постапка согласно членот 14 од законот за бесплатна правна помош.
За да се одобри секундарна правна помош, барателот треба да исполни одредени услови (финансиски), кои се утврдени во законот за бесплатна правна помош. Според овие услови, барателот кој живее сам треба да има месечен приход кој не го надминува износот на минималната нето плата во Република Северна Македонија и, ако барателот живее со членови на семејството, месечниот приход на сите членови на домаќинството не смее да го надминува износот на минималната плата, додека приходот на секој поединечен член не смее да биде поголем од 20% од минималната плата.
Дополнително, постојат и имотни критериуми кои треба да бидат исполнети кои се утврдени во законот за бесплатна правна помош, како што се ограничувања во однос на сопственоста на недвижности и возила. На пример, барателот може да има само еден стан или катастарска парцела со вкупна површина која не е поголема од утврдените лимити, а исто така може да поседува само едно возило со мотор на кој не му надминува кубичната зафатнина од 1.200 кубни сантиметри.
Исклучоци за добивање на бесплатна правна помош
Иако основните услови за добивање на секундарна правна помош се базирани на финансиската и имотната состојба на барателот, постојат исклучоци кои овозможуваат одобрување на правната помош без утврдување на финансиската состојба на барателот. Ова се однесува на:
- Жртви на семејно насилство, кои имаат потреба од правна помош за заштита на нивните права во судски постапки за привремени мерки за заштита.
- Лица сместени во установи за социјална заштита или згрижувачки семејства, за кои Центарот за социјална работа донел Решение.
- Лица кои се во неповолна финансиска состојба која се влошила поради виша сила или елементарна непогода, кои не можат самостојно да обезбедат правна заштита.
Секундарна правна помош (за семејно насилство или во случај на елементарна непогода) ќе се одобри само доколку барателот приложи потврда дека е евидентиран/на како жртва на семејно насилство, односно документација од надлежен орган дека неочекувано се нашол/нашла во финансиска состојба која настанала во последните шест месеци пред месецот во кој било поднесено барањето за секундарна правна помош.
Бесплатната правна помош во Република Северна Македонија е значаен правен инструмент за намалување на социјална нееднаквост и обезбедување на правичност во општеството, кој овозможува пристап на правото за сите граѓани, особено на финансиски ранливи категории.
Пишува: Ружица Пинзовска, правна советничка во Советувалиште при Национален совет за родова рамноправност
Дигиталното советувалиште е поддржано од Комерцијална Банка АД Скопје, во рамки на проектот „Дигитализација и дигитална видливост на услугите на Советувалиштето при НСРР и СОС линијата за жени – жртви на семејно насилство“.