Кога станува збор за семејното насилство, особено во контекст на кривичните обвиненија, обично размислуваме за сторителот и жртвата. Сепак, семејното насилство не штеди никого во семејствата каде што се случува, и постојат и други жртви на кои треба да им се обрне внимание. Значителен број од инцидентите на семејно насилство се просведочени од децата во домот, што ги прави жртви на насилството, иако не се директно инволвирани во него.
Овие емоционални нарушувања можат да ја нарушат нивната способност за градење здрави односи во иднина, поттикнувајќи ги да прифаќаат или толерираат насилни однесувања од своите партнери.
Истражувањата јасно укажуваат на тоа дека децата кои растат во средини со семејно насилство носат последици од тоа искуство во зрелоста, што се манифестира преку психолошки и бихејвиорални проблеми, во форма на анксиозност, депресија, зависност од супстанции, ризично сексуално однесување, посттрауматско стресно растројство (ПТСД) и др. Овие емоционални нарушувања можат да ја нарушат нивната способност за градење здрави односи во иднина, поттикнувајќи ги да прифаќаат или толерираат насилни однесувања од своите партнери. Прашањето што се наметнува е: до кој степен семејното насилство влијае на нивниот развој? Дали сведочењето на насилството врз родителот ја предодредува нивната иднина и идентитет? Дали неизбежно ќе станат насилници или жртви во своите идни односи?
Реплицирање на наученото однесување
Според бихејвиоралните психолози, теоријата за учење по модел укажува дека децата учат преку набљудување на однесувањето на другите. Сведочењето на насилство меѓу родителите може да создаде впечаток дека насилството е прифатлив начин за решавање конфликти или за стекнување контрола. Како резултат на тоа, децата може да ги имитираат таквите однесувања во своите идни врски. Истражувањата покажуваат дека децата кои биле сведоци на насилство во домот често усвојуваат неколку проблематични верувања, односно, насилството е соодветен начин за решавање конфликти, дека е составен дел од семејните односи и може да биде средство за контрола врз другите, како и дека насилниците се оние кои остануваат неказнети, за разлика од жртвата.
Циклус на насилство
Истражувањата потврдуваат дека постои поврзаност помеѓу сведочењето на семејно насилство во детството и станувањето жртва или сторител на такво насилство во иднина. Овој феномен, познат како „интергенерациски пренос на насилство“, укажува на тоа дека циклусот на злоупотреба е тешко прекинлив.
Децата кои се сведоци на семејно насилство често развиваат искривена перцепција за тоа како изгледа здрав однос. Тие може да го интернализираат насилството што го набљудувале, верувајќи дека таквото однесување е прифатливо или дури очекувано во нивните возрасни врски. Нормализацијата на насилството ги прави поранливи за влегување и останување во насилни врски. Тие можеби нема да ги препознаат знаците на злоупотреба или ќе веруваат дека заслужуваат таков третман поради ниската самодоверба која се развила уште во детството. Дополнително, насилниците често несвесно избираат партнери кои се ранливи или научени да толерираат злоупотреба, што го зголемува ризикот овие лица да станат жртви во зрелоста.
Како што растат, децата може да ги прифатат насилните однесувања на кои биле изложени, особено ако не добиле поддршка или терапија за да го разберат и прекинат циклусот на насилство. За нив, таквото однесување може да изгледа нормално или прифатливо, бидејќи било дел од нивната средина за време на формирањето на нивниот карактер. Во иднина, тие можат да го имитираат насилството како средство за контрола, одразувајќи ги динамиките што ги доживеале во детството.
Дали моето дете неизбежно ќе стане насилник или жртва ако сведочи семејно насилство?
Иако статистички гледано, децата кои сведочат семејно насилство имаат поголем ризик да станат или насилници или жртви, тоа не значи дека сите ќе завршат во овие категории. Сепак, влијанието на ваквите искуства врз нивниот живот не смее да се потцени. Траумата може да се манифестира на различни начини, и дури и ако многу деца кои растеле во насилни домови не станат насилници или жртви, важно е да се препознае дека тие сепак се трауматизирани и ќе им биде потребна некаква форма на поддршка.
Еве неколку начини како можете да им помогнете на вашите деца ако биле сведоци на семејно насилство:
- Побарајте стручна помош: Вклучете психолог или терапевт специјализиран за детска траума. Тие можат да понудат стратегии и терапевтски техники кои ќе му помогнат на вашето дете да ги обработи своите искуства.
- Отворена комуникација: Поттикнете го вашето дете да ги изрази своите чувства во врска со она што го доживеало. Уверете го дека неговите чувства се важни и дека е во ред да зборува за нив.
- Емоционална поддршка: Повторете дека насилството не е негова вина и дека не сторил ништо за да го предизвика. Потврдете му дека неговата безбедност ви е приоритет.
- Одржувајте рутина: Колку што е можно, зачувајте ги секојдневните рутини и распоред. Ова создава чувство на сигурност и нормалност.
- Едуцирајте за здрави односи: Учете ги вашите деца што претставуваат здрави односи. Објаснете им дека насилството никогаш не е прифатливо како начин за решавање проблеми или изразување лутина.
- Промовирајте самоизразување: Поттикнете го вашето дете да се изразува преку уметност, музика, пишување или други креативни активности. Ова може да биде здрав начин за обработка на емоциите.
- Бидете пример: Еден од најдобрите начини да го охрабрите вашето дете да прифати помош е вие самите да побарате помош – особено ако вие сте биле насилниот во врската. Преземањето одговорност за вашите постапки, барањето третман и учењето нови модели на однесување може да му покажат на вашето дете подобар начин за управување со конфликти, дури и ако претходно видело лош пример.
Доколку се соочуваш со каква било форма на насилство, пријави на 141 700 – бесплатна национална линија, достапна 24/7. НСРР нуди можност за анонимно дигитално советување на овој линк.
Пишува: Елена Василева – психолог, во рамки на Советувалиштето при Национален совет за родова рамноправност.
Дигиталното советувалиште е поддржано од Комерцијална Банка АД Скопје, во рамки на проектот „Дигитализација и дигитална видливост на услугите на Советувалиштето при НСРР и СОС линијата за жени – жртви на семејно насилство“.