Теоријата на афективна приврзаност, првично формулирана од Џон Боулби и подоцна проширена од Мери Ајнсворт, нуди длабока рамка за разбирање на човечкото однесување во контекст на меѓучовечките односи. Теоријата тврди дека раните искуства со примарните негуватели значително го обликуваат емоционалното и социјалното функционирање на поединецот во текот на животот. Иако првично се фокусирала на врската помеѓу децата и нивните негуватели, теоријата на приврзаност е проширена на возрасни односи, каде што нуди клучни увиди во маладаптивните однесувања, вклучително агресијата и насилството. Во понатамошниот текст ќе биде обработено како теоријата на афективна приврзаност ги објаснува корените на насилството, особено во контекст на интимното партнерско насилство, семејното злоставување и пошироката социјална агресија.
Теорија на Афективна приврзаност:
Теоријата на афективна приврзаност се фокусира на концептот дека раните интеракции со негувателите го формираат основниот модел на очекувања за односите на детето. Боулби идентификува четири главни стилови на атачмент: сигурен и несигурен стил во кои спаѓаат: анксиозен, избегнувачки и дезорганизиран. Овие стилови рефлектираат различни модели на емоционална регулација, меѓучовечки очекувања и стратегии за решавање конфликти, кои можат да имаат значителни импликации за однесувањето во зрелоста.
- Сигурен стил на приврзаност: Лицата со сигурен стил на приврзаност се карактеризираат со позитивен став кон себе и кон другите. Тие се комфорни со блискоста и независноста, покажуваат ефективна комуникација и конструктивно решавање на конфликти. Овој стил на приврзаност обично е поврзан со здрави и ненасилни односи.
- Анксиозен стил на приврзаност: Лицата со анксиозна приврзаност покажуваат високо ниво на несигурност, страв од напуштање и постојана потреба за уверување. Тие се емоционално нестабилни и склони кон љубомора, што може да доведе до контролирачки или принудувачки однесувања во интимните односи.
- Избегнувачки стил на приврзаност: Личностите кои имаат избегнувачки стил на приврзување, почесто имаат позитивен став за себе, но негативен кон другите. Тие имаат тенденција да избегнуваат интимност, да потиснуваат емоции и може да покажат оддалечено или непријателско однесување, создавајќи услови за конфликт и агресија.
- Дезорганизиран стил на приврзаност: Дезорганизираната приврзаност се карактеризира со недостаток на координирана стратегија за управување со односите, честопати поради изложеност на траума или злоставување. Овие личности покажуваат непредвидливо однесување, што ги прави особено подложни на насилни интеракции.
Механизмите кои ја поврзуваат афективната приврзаност со насилството
Врската помеѓу стиловите на приврзаност и насилството функционира преку неколку психолошки и бихевиорални механизми, како емоционална дисрегулација, маладаптивни стратегии за справување и дисфункционални меѓучовечки модели, кои можат да доведат до ескалирање на конфликтот и да ја зголемат веројатноста за насилство од различен вид.
- Емоционална дисрегулација: Еден од главните механизми кои ја поврзуваат несигурната афективна приврзаност со насилството е слабата емоционална регулација. Лицата со анксиозен или дезорганизиран атачмент често имаат проблеми со справувањето со интензивни емоции, како што се гневот, стравот или љубомората. Оваа емоционална нестабилност може да доведе до импулсивни и агресивни реакции за време на конфликти. На пример, анксиозно приврзаните личности можат да реагираат со агресија на перцепирани закани од напуштање, додека дезорганизираните можат да покажат непредвидливи испади и сл.
- Страв од напуштање и љубомора: Лицата со анксиозна приврзаност се склони кон хроничен страв од напуштање и одбивање, што може да предизвика контролирачки и посесивни однесувања. Овие стравови може да се манифестираат како вербална, емоционална или дури и физичка агресија во обид да се одржи блискоста со партнерот. Интензивната потреба за уверување често води до циклус на конфликти, каде што стравот од губење на партнерот ја влошува емоционалната состојба и ја поттикнува нестабилноста во односот.
- Избегнување и емоционална оддалеченост: Лицата со избегнувачки атачмент можат да прибегнат кон емоционална оддалеченост и повлекување како начин за заштита од перцепирани закани. Меѓутоа, оваа емоционална дистанца може да придонесе за непријателски и отуѓувачки интеракции, емоциите на другите може да им бидат застрашувачки за да се справат со нив, и затоа се двоумат да се вклучат во конструктивен дијалог. Нивната тенденција да ги потиснуваат емоциите може да резултира со ненадејни испади на гнев кога се под стрес, при што возможно е и да прибегнат кон насилно однесување.
- Меѓугенерациски пренос на насилството: Дезорганизираната приврзаност, честопати е резултат на рана изложеност на злоупотреба или запоставување, и особено е поврзана со меѓугенерацискиот пренос на насилството. Лицата со овој стил на приврзаност може да ги реплицираат моделите на злоупотреба што ги искусиле како деца, или како сторители, или како жртви. Недостатокот на стабилен внатрешен работен модел на односите води до хаотични и често насилни интеракции, продолжувајќи го циклусот на траума и агресија.
Улогата на приврзаноста во интимното партнерско насилство
Теоријата на приврзаност нуди вредна перспектива за разбирање на динамиката на интимното партнерско насилство. Истражувањата постојано покажуваат дека несигурните стилови на приврзаност — особено анксиозниот и дезорганизираниот — се поврзани со повисоки стапки на жртвување во партнерското насилство. Анксиозниот атачмент може да доведе до хипервигилност и агресивни реакции на перципирани закани во односот, додека избегнувачкиот атачмент може да поттикне контролирачко и емоционално насилно однесување како начин за одржување на моќта и дистанцата.
Дезорганизираниот атачмент, обележан со страв и непредвидливост, е најсилно поврзан со тешките форми на насилство, вклучувајќи физичко и сексуално насилство. Овие лица често осцилираат меѓу интензивната потреба за близина стравот од агресивно одбивање, создавајќи нестабилна и насилна средина. Основната траума поврзана со дезорганизираната приврзаност често се манифестира во маладаптивни однесувања, како злоупотреба на супстанции, самоповредување и насилни испади, кои влијаат на циклусот на меѓупартнерското насилство.
Интервенција и превенција
Разбирањето на улогата на приврзаноста во насилството има значителни импликации за стратегии за превенција и интервенција. Терапевтски пристапи кои се фокусираат на прашањата поврзани со атачментот, свесноста, разбирање и регулација на емоциите, освестување на оргиналната траума и дисфункиционалните обрасци, можат да им помогнат на лицата да развијат поздрави начини на однесување во односите. Овие терапии се насочени кон подобрување на емоционалната регулација, комуникациските вештини, свесноста за себе и своите прекинувања, свесноста за своите потреби, одговорноста и поставувањето здрави граници, што е клучно за оптимално функционирање на личноста во околината.
Раната интервенција исто така е клучна. Едукација на родителите за позитивното родителство за тоа како да се повзрат со детето на здрав начин, како адекватно да одговараат на емоционалните потреби на детето, ќе придонесе до сигурна приврзаност во детството, можат да помогнат во прекинувањето на меѓугенерацискиот циклус на траума. Едукација за здрави вештини во односите и решавање на конфликти, особено за популациите кои се под зголемен ризик, може дополнително да ја намали појавата на меѓупартнерското и други форми на насилство.
Заклучок
Теоријата на приврзаност нуди сеопфатна рамка за разбирање на психолошките основи на насилството. Преку испитување на тоа како различни стилови на приврзаност влијаат на емоционалната регулација, комуникациските модели и однесувањата во конфликт, можеме подобро да ги идентификуваме оние кои се веќе изложени на ризик од насилство, да станат жртви на истото, или пак да бидат насилни кон некого. Решавањето на несигурностите поврзани со приврзаноста преку насочени терапевтски интервенции и превентивни програми има потенцијал да го ублажи влијанието на насилството и да поттикне поздрави, постабилни односи. Конечно, увидите добиени од теоријата на афективната приврзаност ја нагласуваат важноста на раните, поддржувачки односи за обликување на ненасилно, свесно, емпатично и емоционално здраво општество.
Доколку се соочуваш со каква било форма на насилство, пријави на 141 700 – бесплатна национална линија, достапна 24/7. НСРР нуди можност за анонимно дигитално советување на овој линк.
Пишува: Елена Василева – психолог, во рамки на Советувалиштето при Национален совет за родова рамноправност.
Дигиталното советувалиште е поддржано од Комерцијална Банка АД Скопје, во рамки на проектот „Дигитализација и дигитална видливост на услугите на Советувалиштето при НСРР и СОС линијата за жени – жртви на семејно насилство“.