Семејното насилство е сериозен проблем кој ги погодува многу држави, вклучувајќи ја и Република Северна Македонија. За справување со овој феномен, постојат две основни правни постапки: кривична и граѓанска. И двете постапки имаат свој специфичен пристап, цели и процедурални аспекти кои нудат различни алатки за заштита на жртвите и санкционирање на насилниците.
Во контекст на семејно насилство што претставува кривична постапка?
Кривичната постапка се фокусира на кривични дела и има за цел да утврди дали некој е виновен за непочитување на законот. Во контекст на семејното насилство, кривичната постапка се применува кога постои основано сомневање дека насилникот сторил кривично дело, како што е:
-Кривични дела против животот и телото (убиство, убиство од небрежност, наведување на самоубиство и помагање во самоубиство, телесна повреда, тешка телесна повреда, учество во тепачка, неукажување помош…);
-Кривични дела против половата слобода и половиот морал ( силување, обљуба врз немоќно лице, полов напад врз дете, обљуба со злоупотреба на положбата, задоволување на полови страсти врз друг, посредување во вршење проституција, подведување и овозможување полови дејствија, прикажување на порнографски материјал на дете, родоскревнавење);
–Кривични дела против бракот, семесјтвото и младината(овозможување да се склучи недозволен брак, вонбрачен живот со малолетно лице, одземање малолетник, промена на семејна состојба, напуштање немоќно лице, запуштање и малтретирање на малолетно лице, неплаќање издршка, точење алкохолни пијалоци на малолетници).
Предности на кривична постапка:
- Санкции: Кривичната постапка може да резултира со затворска казна или парична казна за насилникот, што може да има силен одвраќачки ефект.
- Професионално постапување: Спроведувањето на кривичната постапка се врши од страна на органи на редот и правосудството, кои имаат специјализирани вештини и ресурси.
- Заедничка јавна корист: Постапката не само што ги заштитува жртвите, туку и ја одржува правдата и јавниот ред.
Слабости на кривична постапка:
- Комплексност: Кривичната постапка може да биде сложена и временски интензивна, што може да ги одврати жртвите од пријавување на насилството.
- Стигматизација: Жртвите можат да се соочат со стигматизација и понекогаш да се чувствуваат како да се во центарот на вниманието.
Во контекст на семејно насилство што претставува граѓанска постапка?
Граѓанската постапка има за цел решавање на спорови меѓу физички лица или правни лица кои не се поврзани со кривично дело. Во случај на семејно насилство, граѓанската постапка може да се користи за да се бара правна заштита, како што е издавање на судска забрана за приближување, или за надомест на штета.
Предности на граѓанска постапка:
- Превенција: Граѓанската постапка може да обезбеди итни мерки за заштита на жртвите, како што е издавање на привремена мерка (забрана за приближување, вознемирување, закани..).
- Флексибилност: Во зависност од постапката, може да биде помалку формална и побрзо достапна за жртвите, што може да биде корисно во итни ситуации.
- Дискреција: Процедурата може да биде помалку јавна и стигматизирачка за жртвите.
Слабости на граѓанска постапка:
- Ограничени санкции: Граѓанската постапка не може да резултира со казни за насилникот, како што е затворска казна, што може да биде одвраќачко.
- Надоместок: Иако може да се бара надоместок за штета, граѓанската постапка не се фокусира на кривичната одговорност на насилникот.
Конјукција на двете постапки!
Во Република Северна Македонија, кривичната и граѓанската постапка не се исклучуваат една со друга напротив, тие можат да се комбинираат за да се обезбеди целосна заштита на жртвите на семејно насилство. Жртвите може да поднесат кривична пријава против насилникот и истовремено да бараат судска заштита преку граѓанската постапка. Оваа конјукција им овозможува на жртвите да се заштитат од непосредна опасност, додека правосудството се осврнува на кривичната одговорност на насилникот одржувајќи ја правдата и јавниот ред.
Заклучок!
Кривичната и граѓанската постапка во Република Северна Македонија нудат различни, но комплементарни алатки за борба против семејното насилство. Секој од пристапите има свои предности и слабости, и најчесто е најефикасно да се користат заедно за да се обезбеди комплексна и целосна заштита на жртвите. Во пракса, користењето на комбинација од кривичната и граѓанската постапка може да биде особено важно за целосно решавање на случаи на семејно насилство. На пример, жртва на семејно насилство може да поднесе кривична пријава против насилникот, која ќе се води во рамките на Кривичниот Суд. Истовремено, истата жртва може да побара од Граѓански Суд привремена мерка за заштита, како што е забрана за приближување, која ќе се применува со цел да се спречат понатамошни злоупотреби и да се обезбеди физичка безбедност.
Накратко, иако кривичните и граѓанските постапки служат за различни цели во правниот систем, тие се меѓусебно поврзани преку нивната заедничка цел за одржување на правдата. На крајот, разбирањето на нивните разлики и поврзаност овозможува подобрување на нечие разбирање за тоа како функционираат законите за решавање на различни општествени прашања.
Доколку се соочуваш со каква било форма на насилство, пријави на 141 700 – бесплатна национална линија, достапна 24/7. НСРР нуди можност за анонимно дигитално советување на овој линк.
Пишува: Ружица Пинзовска, правна советничка во Советувалиште при Национален совет за родова рамноправност
Дигиталното советувалиште е поддржано од Комерцијална Банка АД Скопје, во рамки на проектот „Дигитализација и дигитална видливост на услугите на Советувалиштето при НСРР и СОС линијата за жени – жртви на семејно насилство“.