Родово базираното насилство (РБН) претставува сериозен глобален проблем кој ги засега сите возрасти, општества и култури. Сепак, жените и девојчињата се најчести жртви. Овој вид на насилство се манифестира преку различни форми, односно физичко, емоционално, сексуално и економско злоупотребување. Неговото постоење не само што го поткопува индивидуалниот развој, туку и ја загрозува социјалната хармонија и човечката еманципација.
Може да се каже дека образованието е една од најмоќните алатки за превенција на РБН, овозможувајќи промена на свеста, ставовите и однесувањата кај младите. Покрај едукацијата за човековите права и родовата рамноправност, образованието ги поттикнува учениците, наставниците и заедницата активно да работат на елиминирање, но и превенирање на насилството.
Улогата на образованието
Образованието како систем, претставува силен катализатор за социјални промени, со потенцијал да создаде позитивни трансформации во општеството. Преку добро осмислени и стратешки прилагодени образовни програми, училиштата имаат можност, не само да пренесуваат знаење, туку и да влијаат врз формирањето на вредности, ставови и однесувања кај поединците, посебно кога станува збор за родово базираното насилство.
Клучни придобивки од образованието:
- Подигнување на свеста и разбирањето:
Училишното образование може значително да ја зголеми свеста и да придонесе во процесот на искоренување на распространетите митови и заблуди зародово базираното насилство. Преку интеграција на теми како меѓусебното прифаќање, принципот на согласност и човековите права, може да се поттикне превенција на насилството и да се подигне свеста кај учениците за препознавање на навредливите однесувања и нивните последици. Ваквиот пристап, не само што ги едуцира младите генерации, туку и ги охрабрува да развијат критичка свест и одговорност кон создавањето на посигурно и правично општество.
- Поттикнување родова рамноправност: Преку образованието постои можност да се срушат штетните стереотипи кои ги наметнуваат традиционалните родови улоги, со цел да ги поттикне девојчињата да станат лидерики, додека кај момчињата да ја потенцира важноста на емпатијата, рамноправноста и почитта.
- Развивање на емпатија и критичко размислување: Со едукација, младите можат да научат да ги преиспитуваат постоечките општествени норми кои го оправдуваат насилството. Наставата што поттикнува дебати и интеракција овозможува длабока промена во размислувањето.
- Создавање безбедна средина: Училиштата треба да обезбедат безбедна и поддржувачка средина која ќе ги заштити учениците од секој облик на насилство. Ова подразбира креирање на механизми за поддршка на жртвите преку доверливи системи за пријавување, психосоцијална помош и насочување кон соодветни ресурси. Ваквите мерки треба да бидат интегрирани во училиштниот систем преку обука на наставниот кадар, зголемување на свесноста кај учениците и промовирање на вредности како почит, емпатија и ненасилна комуникација.
- Економско зајакнување: Преку образование, жените добиваат знаење, самодоверба и пристап до подобри економски можности, што им овозможува финансиска стабилност и поголема слобода во донесувањето одлуки. Економската независност ја намалува зависноста од насилникот, овозможува пристап до поголем број ресурси и ја зголемува способноста за создавање безбедна иднина. Иако економски независните жени исто така може да бидат жртви, финансиската стабилност останува клучен фактор за надминување на насилството и воспоставување контрола врз сопствениот живот.
- Зајакнување на лични капацитети: Образованието има ослободителна моќ, особено за жените и девојчињата, бидејќи го поттикнува нивното чувство на автономија, способност за донесување одлуки и свест за нивните права. Дополнително, овозможувањето економски можности им помага на жените да станат помалку зависни и ранливи на родово базирано насилство, создавајќи услови за независност и зајакнување.
- Вклучување на мажи и момчиња:
Образованието за родово базирано насилство е од суштинско значење, така што секој маж и момче треба да го усвои со цел, спречување на нивни учество во овие девијантни појави. Интервенции како што се дискусии за токсичната машкост, здрави односи и програми за поддршка на мажи и момчиња можат да ги променат штетните културни парадигми и да поттикнат прифаќање на поинакви перспективи. Образованието има моќ да го намали родово базираното насилство преку зголемување на свеста, интеграција на родовите прашања, развој на критичко размислување, зајакнување на заедницата и поединците, обезбедување безбедни простори за учење и учество на мажи и жени.
Ефективни иницијативи и техники во образованието за превенција на родово базирано насилство:
Искоренувањето на родово базираното насилство е сложен процес што бара повеќе пристапи за социјална трансформација на општеството во сите негови аспекти. Овие пристапи имаат за цел да ги променат перцепциите и ставовите, како и да промовираат превенција на насилството врз жените и девојчињата. Еден од ефективните пристапи е:
- Сеопфатно сексуално образование (СОС):
Ова образование вклучува клучни елементи каде што учениците учат за методи на самозаштита, значењето на согласноста, здравите односи и родовите улоги. Дополнително, СОС ги учи младите како да препознаат навредливо однесување, да побараат помош и да покажат почит кон другите. - Обука за интервенција на сведоци:
Програмите за интервенција на сведоци имаат за цел да ги обучат луѓето да препознаваат ситуации кои можат да доведат до родово базирано насилство. Тие ја нагласуваат важноста на задолжителното, а не доброволното вклучување и одговорност кога станува збор за превенцијата на овој тип на инциденти, со што се создава култура на проактивен граѓански ангажман. - Програми за зајакнување на жените и девојчињата:
Вклучувањето на жените и девојчињата во иницијативи како што се часови за самоодбрана, обуки за лидерство, стекнување на вештини за претприемништво, финансиска писменост и слично, помага да се намали нивната ранливост и веројатноста да станат жртви на родово базирано насилство. Овие програми ги зајакнуваат нивните способности за самостојност, самодоверба и отпорност на негативни општествени влијанија. - Образование за родовите норми:
Преку програми кои се фокусираат на менување на родовите стереотипи кај децата и младите, дискутирање за прашања како што се машкоста и женственоста, борба за родова рамноправност и искоренување на причините за насилство во културниот контекст на родот, можно е да се постигнат долгорочни промени во ставовите и однесувањето на луѓето. - Програми за мажи момчиња: Промовирање на нова перспектива за машкоста, разбирање на причините и последиците од родово базираното насилство, поддршка на жените и учење на ненасилно однесување со цел создавање безбедно и здраво општество.
- Наставни програми: Вклучувањето на стратегии за превенција на родово базираното насилство во наставните програми, со цел учениците да се стекнат со вешнити за управување со емоциитем решавање конфликти и градење на здрави односи создава основа за формирање на генерации кои ќе бидат свесни за важноста на меѓусебната почит, еднаквост и ненасилно комуницирање. Училиштата исто така можат да воведат политики и обуки за наставниот кадар.
- Кампањи за подигање на свеста во заедницата:
Училишните програми и медиумските кампањи се користат за промена на социјалните перцепции и културата, нагласување на значењето на согласноста, почитта и еднаквоста, поттикнување отворени разговори и поддршка за жртвите. - Пристап до услуги за поддршка:
Лицата кои се погодени од насилство, како и пошироката јавност, треба да имаат пристап до советувалишта и услуги за поддршка за да се олесни процесот на закрепнување.
Препораки за интеграција на РБН во образованието
- Интеграција во наставните програми: Секој предмет треба да ги вклучи темите за родова еднаквост и спречување на насилството.
- Обука за наставниците: Образовниот кадар треба да биде обучен за препознавање и справување со случаи на насилство.
- Вклучување на заедницата: Родителите, локалните лидери и граѓанските организации треба да бидат вклучени во создавањето и имплементацијата на едукативните програми.
- Промовирање позитивни улоги: Воведување модели кои ја поттикнуваат родовата рамноправност и ги мотивираат младите да ги преиспитуваат стереотипите.
- Користење на технологијата: Употребата на едукативни видеа, апликации и онлајн ресурси може да ги доближи овие теми до учениците.
- Создавање безбедна средина: Училиштата треба да обезбедат поддршка за жртвите и јасни процедури за справување со насилството.
Заклучок
Образованието претставува темелна алатка за борба против родово базираното насилство. Преку промовирање на свесноста, зајакнување на поединците и создавање безбедни простори, можеме да изградиме општество кое ќе ги почитува човековите права и ќе обезбеди еднакви можности за сите. Промовирањето на родовата рамноправност не е само индивидуална борба – тоа е заеднички напор за подобра иднина.
Пишува: Елена Василева – психолог, во рамки на Советувалиштето при Национален совет за родова рамноправност.
Дигиталното советувалиште е поддржано од Комерцијална Банка АД Скопје, во рамки на проектот „Дигитализација и дигитална видливост на услугите на Советувалиштето при НСРР и СОС линијата за жени – жртви на семејно насилство“.